Daan Leest: Vaderland
Laatste kunst & cultuurberichten Wat weet u van het terrorisme in Baskenland? Dat zou een vraag kunnen zijn in een populaire quiz op de tv. Eerlijk gezegd weinig. Laffe aanslagen, fanatieke nationalisten, heftige beelden in het journaal en tegenwoordig een soort gewapende vrede. Onduidelijk. Raakvlakken met de afscheidingsbeweging in Catalonië. De Basken achten zich in staat van oorlog met Spanje en Frankrijk.De roman Vaderland van de Spaanse auteur Fernando Aramburu vertelt het aangrijpende verhaal over twee Baskische families, die ooit bevriend waren, maar door de “burgeroorlog” steeds verder uit elkaar worden gedreven. In ruim 570 pagina’s verdeeld over tientallen korte hoofdstukken volgen we - heen en weer in de tijd - hun belevenissen, overwegend gezien door de ogen van de twee moeders.
Bittori is getrouwd met Txato, die een succesvol expeditiebedrijf heeft. Hij is neutraal en houdt zich verre van de afscheidingsbeweging. Miren is de vrouw van de bescheiden Joxian, die in de staalfabriek werkt. De mannen zijn dikke vrienden en maken in het weekend lange fietstochten. Hun kinderen kunnen goed met elkaar overweg. Niets aan de hand, een idyllische situatie, die sluipenderwijs verandert.
Al in het tweede hoofdstuk blijkt dat Txato is vermoord. Objectief gezien een onschuldig slachtoffer. Echter niet voor de fanatieke ETA-aanhangers, die vaak eenzijdig geïnformeerd en bevooroordeeld zijn. Txato was voor hen een uitbuiter. In het dorp worden leuzen op de muren gekalkt waarin hij keihard wordt beschuldigd. Ondanks zijn schenkingen aan “de goede zaak” wordt hij gechanteerd. Zijn lot is bezegeld.
Miren en Bittori waren in hun jeugd hartsvriendinnen. Miren is een felle volgeling van de ETA, de voornaamste oorzaak van hun verwijdering. Haar fanatisme is overgeslagen op haar zoon Joxe Mari, die uiteindelijk voor jaren achter de tralies zal verdwijnen. Bittori keert twintig jaar na de moord op haar man terug naar het dorp, waar zij nog altijd een huis bezit. Zij wil het “waarom” van de moord weten. Haar belangrijkste vraag is of Joxe Mari dat heeft gedaan. Schenkt zij hem ooit vergiffenis?
“Een paar weken nadat ze weduwe was geworden, ging Bittori een paar dagen naar San Sebastiaan. Bovenal om het trottoir waarop haar man was vermoord even niet te zien en om de grimmige blikken van haar dorpsgenoten niet meer te hoeven verdragen – al die jaren vriendelijk en toen ineens compleet het tegenovergestelde – en daarnaast om niet elke dag langs de leuzen op de muren te lopen en langs de schildering op de muziekkoepel van het plein, een van de laatste, de naam van de overledene met een schietschijf eroverheen, en een paar dagen later was-ie dood.”
De uitgever ziet in deze roman overeenkomsten met een van de mooiste boeken die ik ooit heb gelezen, Nachttrein naar Lissabon. “Grote literatuur over grote thema’s. Diezelfde combinatie van diepgang en vorm.” Het Baskische terrorisme heeft de families uit elkaar gedreven. Toch proberen zij jaren later, ouder en wijzer, weer contact te maken. Wat doet terreur met een mens? Wraak en verzoening, daders en slachtoffers, engagement en terreur, trouw en verraad.
Aramburu sleept de lezer mee in het leven van geloofwaardige mensen. De vrouwen Bittori en Miren zijn de centrale personages, de spil in hun gezin. De korte hoofdstukken, die allemaal een titel dragen, en de beeldende stijl dwingen tot doorlezen. Is er een ontknoping? Heeft de zoon van Miren werkelijk de man van Bittori vermoord? Het gaat om veel meer dan deze vraag. Een heel bijzonder, onvergetelijk boek.
“De twee vrouwen ontwaren elkaar van een meter of vijftig. Omdat de zon in haar gezicht scheen, hield Bittori haar hand boven haar ogen, verdomme, ze heeft ongetwijfeld door dat ik haar gezien heb; nou ik ga mooi niet aan de kant.”
Verschijnt op 6 maart 2018 | Vaderland – Fernando Aramburu | Wereldbibliotheek, paperback, 574 blz. | € 24,99
Te koop bij Nauta Boek en online op www.nautaboek.nl.
Daan Leest: http://daanleest.nl/